مقدمه

با توجه به نقش بی بدیل نخبگان در پیشرفت جوامع، کشور ما نیز مانند دیگر کشورها افراد متعددی را تحت عنوان «نخبه» مورد توجه قرار می‌دهد. علاوه بر این، افراد دیگری نیز تحت عنوان «نخبه بالقوه» یا به اصطلاح «صاحب استعداد برتر» مورد توجه قرار می‌گیرند. یکی از چالش‌های اساسی در این مسیر، ارائه تعریفی دقیق از «نخبه» و «صاحب استعداد برتر» است. چرا که هر گونه انحراف در این مهم، موجب هدر رفت منابع می‌شود. رفع چالش مطرح شده به بررسی علت توجه به «نخبه» و صاحبین استعداد برتر، متکی خواهد بود. در واقع این سوال که «چرا به نخبگان توجه می‌کنیم؟» ما را به سمت تعریف «نخبه» سوق می‌دهد. با توجه به آنچه در آغاز گفته شد، هدف از توجه به نخبگان و صاحبان استعداد برتر تسریع در فرآیند پیشرفت کشور است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت مفهوم «پیشرفت» نقش محوری در تعریف مفهوم «نخبه» خواهد داشت. علاوه بر این موارد دیگری نظیر ویژگی‌های ذهنی و شخصیتی برجسته، تخصص و خبرگی، فعالیت در چارچوب ارزش‌های اسلامی و دارا بودن روحیه «پیشبری» به جای «پیشروی» از مولفه‌های مؤثر بر مفهوم نخبه به شمار می‌روند. از آنجا که در اذهان عمومی تعاریف ناصحیحی از مفهوم نخبه نقش بسته است، به منظور زدودن این انگاره‌ها ابتدا به برخی نمونه‌های صحیح و ناصحیح از این مفهوم اشاره می‌شود.

به دلیل آنکه افراد زیر نقش چشمگیری در پیشرفت کشور ایفا می‌نمایند، می‌توان آنها را نخبه دانست:

• دانشمندان پیشرو در عرصه‌های راهبردی
• کارآفرینان و مولدان شغل به صورت گسترده
• تأمین کنندگان فناوری‌های مورد نیاز و کلیدی
• هنرمندان اثرگذار در تعمیق مبانی فرهنگی

این افراد را نمی‌توان نخبه دانست، چرا که صرف داشتن ویژگی‌های ذکر شده در موارد زیر، نمی‌تواند موجب اثرگذاری چشمگیر در پیشرفت شود:

• افرادی که صرفاً دارای توانمندی ذهنی سریع در محاسبات هستند
  
• مخترعانی که تنها دارای اختراعات کم اهمیت هستند
  
• افراد به صرف داشتن مدرک دانشگاهی
  
• افراد به صرف داشتن حافظه بسیار قوی

مؤلفه‌های تشکیل دهنده مفهوم نخبه
ا- ویژگی‌های ذهنی و شخصیتی برجسته
اولین شرط نخبگی، داشتن سطوح بالا ویژگی‌هایی نظیر هوش، استعداد، خلاقیت، انگیزه و پشتکار است. هر چند نقش اساسی این ویژگی‌ها در پیمودن مسیر نخبگی غیرقابل انکار است، به صرف برجسته بودن این ویژگی‌ها در فرد نمی‌توان او را نخبه دانست.
۲- تخصص و خبرگی
ادامه مسیر نخبگی با ورود فرد به یک حوزه تخصصی و کسب خبرگی در آن حوزه ادامه می‌یابد. در این مرحله نباید به هیچ وجه تخصص و خبرگی را به کسب مدارک دانشگاهی محدود نمود.
۳- اثرگذاری بارز در پیشرفت کشور
اثرگذاری بارز در پیشرفت و در چارچوب ارزش‌های اسلامی آخرین مرحله از مسیر نخبگی است که با خلق و گسترش در حوزه‌های علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت محقق می‌شود. اثر گذاری در پیشرفت کشور نقطه عطف تفاوت بین نخبه و صاحب استعداد برتر است در صورتی که شخصی با دارا بودن ویژگی‌های فردی برجسته و کسب تخصص، بتواند در پیشرفت کشور نیز تأثیرگذاری بارز داشته باشد، آن فرد «نخبه» است.

بر این اساس افراد برخوردار از هر سه مؤلفه «نخبه» نامیده می‌شوند. 
همچنین از آنجا که افراد برخوردار از یک یا دو مؤلفه نخست نیز در مسیر نخبگی بوده ولی هنوز به اثرگذاری بارز در پیشرفت نرسیده اند، می‌توان آن‌ها را نخبگان بالقوه و یا افراد «صاحب استعداد برتر» نامید.